Εδώ και πολλά χρόνια στις ΗΠΑ και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες μελετούν, πειραματίζονται και χαράσσουν στρατηγική για την μετεξέλιξη του παραδοσιακού σχολείου, αλλά και των ανώτερων και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, και την είσοδο τους στην κοινωνία του 21^ου αιώνα. Ήδη, στην Αμερική που σήμερα ίσως βιώνει την σημαντικότερη  εκπαιδευτική επανάσταση στην ιστορία της, οι κυριότεροι νέοι θεσμοί που συγκροτούν το σταδιακά μεταβαλλόμενο μωσαϊκό της αμερικανικής πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι: Τα κουπόνια παιδείας, τα ανάδοχα σχολεία,  οι ιδιωτικές εταιρείες διαχείρισης δημόσιων σχολείων,  το σχολείο στο σπίτι. Πολλές απ’ αυτές τις ιδέες έχουν υιοθετηθεί προ καιρού σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Νέα Ζηλανδία, η Δανία, και η Σουηδία (Καράμηνας Ι., 2001β: 233- 234).

Στο καινούριας αντίληψης σχολείο, το εξοπλισμένο με διάφορα ηλεκτρονικά μέσα, πέρα από τα συμβατικά χάρτινα βιβλία και τους χάρτες που μένουν βουβοί, παθητικά κρεμασμένοι στον τοίχο, οι μαθητές  αποκτούν πρόσβαση σε δεδομένα πέρα από τον έλεγχο του δασκάλου τους.

Η χρήση της πληροφορικής και επικοινωνιακής τεχνολογίας (ΠΕΤ) αποτελεί ένα μεγάλο στόχο που έθεσαν οι κυβερνήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο για το χώρο της εκπαίδευσης. Αυτό αποδεικνύεται αφ’ ενός από τα τεράστια ποσά που δαπανώνται κυρίως από τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες για τον εξοπλισμό των σχολείων με Η/Υ και τη δικτύωση τους με το διαδίκτυο και αφ’ ετέρου από τα πολυάριθμα πιλοτικά προγράμματα που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια με σκοπό την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη σχολική τάξη (Δρόσος Β. - Κυρίδης Α., 2001: 13).

 1. Διαδίκτυο και εκπαιδευτική διαδικασία

Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε στα βασικά πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως εκπαιδευτικού εργαλείου στο σύγχρονο σχολείο όπως είναι το γεγονός ότι αποτελεί ένα αμφίδρομο μέσο επικοινωνίας  και ότι η χρήση και η αξιοποίησή του μπορεί να γίνει σε ένα αυθεντικό μαθησιακό περιβάλλον. Επιπλέον, θα σταθούμε στην αναγκαιότητα της χρήσης του διαδικτύου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και   στην παιδαγωγική αξιοποίησή του.

1.1 Το διαδίκτυο αποτελεί ένα μέσο αμφίδρομης επικοινωνίας

Το γεγονός ότι το διαδίκτυο αποτελεί ένα μέσο αμφίδρομης επικοινωνίας θα το καταστήσει, με βασική προϋπόθεση την ενεργοποίηση της συνεργατικής διδασκαλίας από το δάσκαλο, εκπαιδευτικό εργαλείο υψηλής ποιότητας  και θα συμβάλλει να δημιουργήσουμε ένα μαθησιακό περιβάλλον που να διευκολύνει τη μάθηση. (Σπίνουλας Θ., 2000 : 6).

Το διαδίκτυο είναι ένα μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αμφίδρομη παιδεία και  στόχος του παιδαγωγικού Ινστιτούτου είναι η αξιοποίηση του διαδικτύου ως αμφίδρομου καναλιού επικοινωνίας και διακίνησης εκπαιδευτικού υλικού στα σχολεία  (Παπαδόπουλος Γ. - Καραμάνης Μ., 2000: 115).

Τέλος, στην αμφίδρομη χρήση του υπολογιστή και του διαδικτύου αναφέρονται και οι (Χρονοπούλου Α. - Γιαννόπουλος Κ., 2001: 10) σχολιάζοντας τις δυνατότητες της τηλεκπαίδευσης και επισημαίνοντας ότι  ενώ επιτυγχάνεται η παρουσίαση ενός θέματος σε περισσότερες από μια τάξεις, είναι ιδιαίτερα αρνητικό  πως οι μαθητές των εικονικών τάξεων θα στερούνται την φυσική παρουσία του εκπαιδευτικού.

1.2 Η διδασκαλία  με τη χρήση του διαδικτύου γίνεται σε ένα αυθεντικό μαθησιακό περιβάλλον

Με τη χρήση της τεχνολογίας των υπολογιστών και ευρύτερα των διαδικτυακών τεχνολογιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση επιδιώκεται η αναβάθμιση του παραδοσιακού τρόπου διδασκαλίας, η ενίσχυση της συνεργατικής και διερευνητικής μάθησης σε ένα νέο μαθησιακό περιβάλλον όπου οι μαθητές μαθαίνουν να εργάζονται συλλογικά, να επικοινωνούν και να διαπραγματεύονται με τους συμμαθητές τους. (Καργιωτάκης Γ. κ.ά., 2000: 406).

Το βασικό πλεονέκτημα που παρουσιάζει η χρήση του διαδικτύου έναντι των παραδοσιακών μορφών επικοινωνίας είναι ότι μέσα από τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφορίας που παρέχει ( ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, on-line συζητήσεις, τηλεσυνδιάσκεψη κ.ά. σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι μαθητές ενθουσιάζονται από το ελκυστικό αυτό πλαίσιο λειτουργίας με την αξιοποίηση της εικόνας, του βίντεο κ.ά.) οι ίδιοι βρίσκονται σε ένα αυθεντικό μαθησιακό περιβάλλον με ευεργετικά αποτελέσματα για την εκπαιδευτική διαδικασία. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι μαθητές θα έχουν τη δυνατότητα να ανταλλάξουν ιδέες και επιχειρήματα, να καταλήξουν σε κοινές αποφάσεις και μεθόδους δράσης για τη λύση ενός προβλήματος ή για την εκπόνηση μιας ομαδικής εργασίας (Κυριακίδης Λ. -Κασουλίδης Α., 2000: 101). Έτσι επιτυγχάνεται ενίσχυση και ενδυνάμωση της αλληλεπίδρασης και της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ των μαθητών για την  αναγκαιότητα εναλλακτικών μορφών επικοινωνίας και ανταλλαγής μηνυμάτων.

Το νέο μαθησιακό περιβάλλον που προσφέρει το διαδίκτυο παρέχει ισχυρά κίνητρα στους μαθητές, αποτελεί ευχάριστη διδακτική εμπειρία και επιπλέον το νέο αυτό εργαλείο μπορεί να συμπορευτεί δυναμικά μαζί με άλλα μέσα και μεθόδους στην καλλιέργεια της διαθεματικής διδασκαλίας, του συνεργατικού πνεύματος και της ενεργητικής συμμετοχής στη μάθηση, στη συνάρτηση του διδακτέου με την εμπειρία, στην ανάπτυξη διερευνητικών ικανοτήτων, στο πέρασμα από τη γραμμική στη διαδραστική μάθηση (Κόκκας Ν., 2000: 246).

Επίσης,  στο ρόλο του διαδικτύου για τη δημιουργία  μαθησιακού περιβάλλοντος που να επιτρέπει και στις δυο πλευρές (δάσκαλος και μαθητές) να μάθουν χωρίς να μειώνεται το κύρος κανενός αναφέρονται και οι (Δέδε Κ. -Κούρτη Β. κ.ά.,1999: 221) επισημαίνοντας  το πόσο σημαντική παράμετρος για την αξιοποίηση αυτού του νέου μαθησιακού περιβάλλοντος είναι η ενεργοποίηση της συνεργατικής διδασκαλίας.

Σε ένα τέτοιο λοιπόν αυθεντικό μαθησιακό περιβάλλον καθοριστικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού, επειδή το διαδίκτυο μπορεί να αποδειχθεί ένα δυναμικό εργαλείο στα χέρια του, ενώ παράλληλα ο ίδιος αναλαμβάνει την ευθύνη να διαχειριστεί ένα μεγάλο φάσμα μεθόδων και ενεργειών που οδηγούν σε ένα διευρυμένο πλούτο γνώσεων. Ο παραδοσιακός δάσκαλος-παντογνώστης , δαδούχος κλπ. μετατρέπεται σε εμψυχωτή-συντονιστή μιας συλλογικής προσπάθειας (Κόκκας Λ., 2000: 247-250) αλλά και έχει ρόλο ενισχυτή για τη συγκρότηση των νέων νοητικών δομών των μαθητών (Κυριακίδης Λ. -Κασουλίδης Α., 2000: 101).

Το διαδίκτυο μπορεί να συμπορευτεί δυναμικά μαζί με άλλα μέσα και μεθόδους, επιφέροντας αλλαγές  όχι μόνο στον τρόπο που διδάσκουμε αλλά ίσως και στον τρόπο που πλέον αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Ο ρόλος του θα είναι καθοριστικός σε τομείς όπως οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην τάξη, το φυσικό περιβάλλον του σχολείου, ο προσανατολισμός του αναλυτικού προγράμματος, ο ρόλος των εκπαιδευτικών, η αξιολόγηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οι διοικητικές δομές της Εκπαίδευσης. Η δικτυακή τεχνολογία θα επηρεάσει σημαντικά  ανάμεσα στα άλλα και την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αμέσως επόμενη γενιά δασκάλων και μαθητών θα βρίσκεται αντιμέτωπη με ακόμα πιο πολύπλοκες προκλήσεις  από αυτή που αποτελεί σήμερα το διαδίκτυο (Κόκκας Ν., 2000: 249).

1.3 Η αναγκαιότητα για τη χρήση του διαδικτύου στην  πρωτοβάθμια εκπαίδευση και η παιδαγωγική αξιοποίησή του

Όπως είναι ήδη γνωστό το ΥΠΕΠΘ με εγκύκλιο που έστειλε σε όλα τα δημοτικά σχολεία της χώρας με θέμα: Ενίσχυση πρωτοβουλιών για την Κοινωνία της Πληροφορίας στο Δημοτικό Σχολείο προτίθεται να ενισχύσει πρωτοβουλίες δασκάλων, σχολείων, τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ. οι οποίες στοχεύουν ανάμεσα στα άλλα στη:

• Σύνδεση των σχολείων στο διαδίκτυο και παρουσία τους στον  Παγκόσμιο Ιστό.
• Επικοινωνία δασκάλων, μαθητών, σχολικών κοινοτήτων  μέσω δικτύου και δημιουργία on-line κοινοτήτων.
• Ανάπτυξη υπολογιστικής υποδομής (εξοπλισμός, σχολικά εργαστήρια κλπ.).

Ο πλήρης σχεδιασμός του προγράμματος προβλέπεται να ολοκληρωθεί σε ένα χρόνο και μέχρι τότε θα εφαρμόζεται πιλοτικά. Ανάμεσα στις δραστηριότητες που θα ενισχύσει είναι:

• Ενίσχυση δραστηριοτήτων με στόχο την επικοινωνία σχολείων, δασκάλων, μαθητών μέσω δικτύου. Προτείνεται η αξιοποίηση του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου ή όπου δεν είναι εφικτό απευθείας με το διαδίκτυο.
• Αξιοποίηση των Η/Υ στην τάξη, όπου υπάρχουν, για σκοπούς συμβατούς με το πρόγραμμα σπουδών.

Ιδιαίτερα τονίζεται ότι ενθαρρύνονται οι εκπαιδευτικοί να αξιοποιούν τους Η/Υ και τα δίκτυα ως εποπτικό μέσο στη διδασκαλία τους και ως πηγή άντλησης διδακτικού υλικού (Εγκύκλιος ΥΠΕΠΘ, 18-10-2000).

Επιπλέον, την ανάγκη δικτυακής σύνδεσης όλων των σχολείων της χώρας μας τονίζει ανάμεσα στα άλλα - εισαγωγή Η/Υ στα δημοτικά σχολεία, επιμόρφωση εκπαιδευτικών - στις προτάσεις της στην 70^η Γενική Συνέλευση του κλάδου η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας (ΔΟΕ) επισημαίνοντας  την ανάγκη να γίνει ο Η/Υ ένα εργαλείο έκφρασης, διερεύνησης, πειραματισμού και  αναζήτησης στα χέρια μαθητών και εκπαιδευτικών (Διδασκαλικό Βήμα, 2001: 3).

Όμως ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στις απόψεις και προτάσεις που διατυπώνονται τα τελευταία χρόνια  σχετικά με την ανάγκη εισαγωγής των νέων τεχνολογιών και ιδιαίτερα την αξιοποίηση του διαδικτύου στα δημοτικά σχολεία. Ειδικότερα, τόσο σε ευρωπαϊκό (Ευρωπαϊκή Επιτροπή) όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο (ΗΠΑ κ.ά.) επικρατεί η αντίληψη ότι πρέπει να δοθεί έμφαση και προτεραιότητα στη δικτύωση των σχολείων με το διαδίκτυο και στην εισαγωγή των πολυμέσων στην τάξη και επιπρόσθετα ,διαφαίνεται τα τελευταία χρόνια  ότι η πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας φαίνεται να έχει κατανοήσει  την αναγκαιότητα εισαγωγής των υπολογιστών στην εκπαίδευση και δικτύωσης των σχολείων με το διαδίκτυο (Τζωρτζακάκης Γ. - Πολάκης Γ., 2001: 83).

Η ένταξη του διαδικτύου στη διαδικασία της μάθησης εξαρτάται από την παιδαγωγική προσέγγιση  που θα επιχειρηθεί (Κυριακίδης Γ - Κασουλίδης Α., 2000: 100) και επιπλέον,  … η χρήση των δικτύων προσφέρεται για παιδαγωγική αξιοποίηση προς χάρη των μαθητών, οι οποίοι για ποικίλους λόγους, δε συμμετέχουν και δεν αποδίδουν με τις παραδοσιακές διδακτικές μεθόδους. Οι εφαρμογές και χρήσεις των δικτύων διευκολύνουν τη γνώση, δημιουργούν νέα ερεθίσματα και ενισχύσεις με την ικανοποίηση της εξερεύνησης σε νέους ανθρώπινους κόσμους, καθώς και την πρόσβαση και διασύνδεση με ανθρώπους και κείμενα που βρίσκονται στα πέρατα της γης και προάγουν την ιδέα της οικουμενικότητας (Ράπτης Α - Ράπτη Α., 2001: 50).

Τέλος, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ενώ η  δικτύωση των σχολείων θα παράσχει σημαντική βοήθεια στην δημιουργία αποκεντρωμένων δομών τοπικής υποστήριξης της σχολικής πράξης (Καραγιάννης Γ., 1996: 4) η παιδαγωγική οφείλει να παραμείνει ο πυρήνας κάθε εκπαιδευτικού συστήματος και οι νέες τεχνολογίες πρέπει να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να υποστηρίζουν και όχι να υποκαθιστούν την εκπαιδευτική διαδικασία (Μακρίδου - Μπούσιου Δ. - Τσοπόγλου Σ., 2001: 129).

2.  Βασικές προϋποθέσεις για την χρήση και αξιοποίηση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία και η συμβολή της θεωρίας του κοινωνικού δομισμού

Στο κεφάλαιο αυτό, θα αναπτύξουμε τις βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για να υπάρχει δυνατότητα εφαρμογής αυτής της πρότασης και θα αναφερθούμε στη θεωρία του κοινωνικού δομισμού που κατά τη γνώμη μας πρέπει να αποτελέσει τη θεωρητική βάση που θα στηριχτεί αυτή η προσπάθεια.   

2.1. Βασικές προϋποθέσεις
·  Σε κάθε σχολείο να υπάρχει αίθουσα Η/Υ πλήρως εξοπλισμένη με σύνδεση στο διαδίκτυο. Επιπλέον, σε κάθε τάξη να υπάρχει «Γωνιά Υπολογιστή» με ένα Η/Υ με σύνδεση στο διαδίκτυο. Τα παραπάνω αποτελούν τη βάση για να έχει αποτέλεσμα η προσπάθεια αξιοποίησης του διαδικτύου στο σχολείο. Άλλωστε, όλα αυτά αποτελούν δέσμευση της κυβέρνησης, η οποία ανακοίνωσε ότι μέχρι το τέλος του 2001 όλα τα σχολεία θα είναι συνδεδεμένα με το διαδίκτυο (Καράμηνας Ι., 2001α: 124). Βέβαια, το να γίνει πράξη αυτή η υπόσχεση θεωρούμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο μιας και ήδη φτάνουμε στο τέλος του 2001, αλλά είναι γεγονός ότι επιτέλους γίνονται προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση από το ΥΠΕΠΘ με την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις Νέες Τεχνολογίες και τρέχουν αρκετά προγράμματα εισαγωγής των Η/Υ στα σχολεία, πράγμα που μας κάνει να αισιοδοξούμε ότι θα επιταχυνθούν οι προσπάθειες τα επόμενα χρόνια. Πάντως, σε πρώτη φάση μπορεί να γίνει πιλοτική εφαρμογή με  επιλεκτική συμμετοχή ορισμένου αριθμού σχολείων, τα οποία θα πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις. Ο λόγος για τον οποίο υποστηρίζουμε ότι εκτός από την αίθουσα Η/Υ είναι απαραίτητος και ένας τουλάχιστον Η/Υ στην τάξη θα αναλυθεί παρακάτω.

·    Γίνεται εφαρμογή του νέου αναλυτικού προγράμματος στα πλαίσια του οποίου οι μαθητές της Δ’ Ε’ και ΣΤ’ τάξης μπορούν να επισκέπτονται την αίθουσα Η/Υ ή να διδάσκονται το μάθημα της πληροφορικής δυο φορές την εβδομάδα για 1 διδακτική ώρα κάθε φορά (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2000α: 35).

·        Οι μαθητές γνωρίζουν να χειρίζονται και να  χρησιμοποιούν τον Η/Υ.

·        Οι δάσκαλοι έχουν βασικές γνώσεις χρήσης και λειτουργίας του Η/Υ και του διαδικτύου.

·        Βασική παράμετρο ,όμως, για να καταφέρουν οι εκπαιδευτικοί να αξιοποιήσουν το διαδίκτυο στην διδακτική πράξη είναι να γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα σε ικανοποιητικό επίπεδο. Τονίζουμε, ιδιαίτερα, αυτή την παράμετρο, επειδή είναι πιθανό να γνωρίζουν οι μαθητές την αγγλική γλώσσα και αυτό είναι γεγονός στις μέρες μας και οι δάσκαλοι να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των νέων καθηκόντων τους. Εδώ μπορεί να συμβεί αντιστροφή ρόλων δηλαδή οι μαθητές να βοηθούν και να ενημερώνουν τους δασκάλους τους πράγμα όχι κατ’ ανάγκη κακό, αλλά πιστεύουμε ότι αυτή θα είναι μια κατάσταση εντελώς προσωρινή μιας και στα πλαίσια της επέκτασης και διάδοσης της χρήσης του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία θα δοθεί η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς πέρα από την επιμόρφωση στις Νέες Τεχνολογίες και ευκαιρίες για να ανανεώσουν τις γνώσεις τους ή να ξεκινήσουν από την αρχή για την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας, η οποία είναι ο βασικός  γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας στο διαδίκτυο. Επιπρόσθετα, πιστεύουμε ότι σε καμιά περίπτωση το ενδιαφέρον που δείχνουμε για την αγγλική γλώσσα δεν φέρνει σε δεύτερη μοίρα την γλώσσα της πατρίδας μας για την οποία πρέπει όχι μόνο να αγωνιζόμαστε να την χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο στην διαδικτυακή μας επικοινωνία, αλλά  κυρίως να προσπαθούμε να αναδεικνύουμε  και να δημιουργούμε διαδικτυακούς τόπους με ελληνικό περιεχόμενο, οι οποίοι θα μας παρέχουν όλες αυτές τις πληροφορίες που θα καλύπτουν σε ικανοποιητικό βαθμό τις απαιτήσεις μας. Σε κάθε περίπτωση στο παγκόσμιο χωριό στο οποίο πλέον ζούμε, η χώρα μας δεν είναι κάτι παραπάνω από μια γειτονιά, η οποία ναι μεν έχει τη δική της γλώσσα και τους δικούς της ρυθμούς ανάπτυξης αλλά όμως για να παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις και να μπορεί να σταθεί επάξια στο νέο διεθνές περιβάλλον είναι αναγκαίο να αποδέχεται και να ενισχύει την εκμάθηση ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας στο διαδίκτυο που δεν είναι άλλος από την  αγγλική γλώσσα.

2.2   Η συμβολή της θεωρίας του κοινωνικού δομισμού για τη χρήση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η χρήση και η αξιοποίηση του διαδικτύου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μπορεί να έχει ως θεωρητικό υπόβαθρο τη θεωρία του κοινωνικού δομισμού (Κυριακίδης Γ. - Κασουλίδης Α., 2000:100, Ράπτης Α. -Ράπτη Α., 2001:84, Μακράκης Β., 2000: 11-12).

Ο κοινωνικός δομισμός στηρίζεται στην αρχή ότι οι μαθητές έχουν ενεργό ρόλο στην δόμηση των γνώσεων τους αφομοιώνοντας τις νέες πληροφορίες στις προϋπάρχουσες γνώσεις. Η κοινωνική αλληλεπίδραση έχει ιδιαίτερη σημασία για τη συγκρότηση της γνώσης ενώ η μάθηση συντελείται μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και περιβάλλον. Το διαδίκτυο αποτελεί για τη θεωρία του κοινωνικού δομισμού ένα γνωστικό εργαλείο μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η κατάκτηση της γνώσης με την προσωπική εμπειρία  και δράση σε ένα αυθεντικό μαθησιακό περιβάλλον. (Κυριακίδης Λ. - Κασουλίδης Α., 2000: 100-101).

 3. Η αξιοποίηση του διαδικτύου σε δημοτικά σχολεία της Ελλάδας

Στο κεφάλαιο αυτό θα κάνουμε μια συνοπτική αναφορά σε σχολεία όπου γίνεται χρήση και αξιοποίηση του διαδικτύου. Τα σχολεία αυτά είτε συμμετέχουν σε προγράμματα πιλοτικής εφαρμογής, είτε σε ευρωπαϊκά και διεθνή προγράμματα, είτε  έχουμε  μεμονωμένες περιπτώσεις δασκάλων με πρωτοβουλίες των οποίων γίνεται αξιοποίηση του διαδικτύου και μάλιστα με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

      ·  Το Νησί των Φαιάκων (συμμετέχουν 14 δημοτικά σχολεία) αποτελεί μια πρώτη επίσημη προσπάθεια πιλοτικής αξιοποίησης υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας στο κύριο εκπαιδευτικό έργο στα δημοτικά σχολεία μέσα από όλα τα μαθήματα. (Καργιωτάκης Γ. κ.ά., 2000: 406).

      ·    Το πρόγραμμα ΣΧΕΔΙΑ (Σχολικός Εκπαιδευτικός Δικτυακός Ιστός Αιγαίου) ξεκίνησε το 2000 με συμμετοχή 45 δημοτικών σχολείων από 32 νησιά του Αιγαίου με σκοπό τη δημιουργία ενός δικτυακού ιστού ο οποίος να επιτρέπει την επικοινωνία αφ’ ενός μεταξύ των σχολείων και αφ’ ετέρου με άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Τσολακίδης Κ. - Φώκιαλη Π., 2001: 273).

·        Το πρόγραμμα ComInEus ξεκίνησε την 1^η Μαρτίου 1999 και συμμετέχουν δυο σχολεία από τη Φιλανδία, ένα από το Ηνωμένο Βασίλειο, ένα από την Ουγγαρία και ένα από την Κύπρο. Σκοπός του η επικοινωνία μεταξύ των μαθητών ευρωπαϊκών σχολείων με αξιοποίηση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών με καταληκτικό σκοπό τη βελτίωση της μάθησης σε ένα κλίμα αλληλοκατανόησης, σεβασμού και αποδοχής της διαφορετικότητας των ανθρώπων (Κυριακίδης Λ. - Κασουλίδης Α., 2000: 99-111).

·        Το Ελληνικό Δίκτυο Σχολείων περιλαμβάνει 246 σχολεία  και  προσφέρει ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον παροχής εκπαιδευτικού περιεχομένου και υπηρεσιών μέσω διαδικτύου. Στόχος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου με τη δημιουργία αυτού του δικτύου είναι η αξιοποίηση του παγκόσμιου Ιστού τόσο ως αμφίδρομου καναλιού επικοινωνίας και διακίνησης εκπαιδευτικού υλικού στα σχολεία, όσο και ως δεξαμενής άντλησης πληροφοριακού υλικού και περιβάλλοντος ανάπτυξης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. (Παπαδόπουλος Γ. - Καραμάνης Μ., 2000: 115).

·        Πρόγραμμα αδελφοποίησης σχολικών τάξεων στη διδασκαλία ξένων γλωσσών. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα γίνεται αδελφοποίηση τάξεων (Δ’, Ε’, ΣΤ’) ελληνικών δημοτικών σχολείων στην Ελλάδα και στην Κύπρο όπου διδάσκεται η αγγλική ως ξένη γλώσσα με αντίστοιχες τάξεις στο Τορόντο του Καναδά όπου η Ελληνική διδάσκεται ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα. Η σύνδεση γίνεται μέσω διαδικτύου και χρησιμοποιείται το λογισμικό “e-Lective Language Learning) για την κατανόηση και παραγωγή ελληνικών και αγγλικών  κειμένων. (Δέδε Κ. - Κούρτη Β. κ.ά., 1999: 224).

• Το πρόγραμμα Globe της NASA που είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που εργάζονται με την καθοδήγηση των δασκάλων τους, οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί σχετικά με αυτό το πρόγραμμα ώστε να ενημερώνουν την ιστοσελίδα του προγράμματος για περιβαλλοντικά προβλήματα ή παρατηρήσεις που αφορούν την περιοχή τους. Οι μαθητές φωτογραφίζουν ή σχεδιάζουν θέματα σχετικά με προβλήματα που τους απασχολούν και τα αναρτούν στην ιστοσελίδα του προγράμματος και έτσι δίνουν τη δυνατότητα να βλέπουν τις εργασίες τους οι άλλοι μαθητές αλλά και οι επισκέπτες της συγκεκριμένης ιστοσελίδας. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συμμετέχουν δάσκαλοι και μαθητές από περισσότερα από 6000 σχολεία 80 χωρών. Από την Ελλάδα συμμετέχουν 3 δημοτικά σχολεία (Μαυρικάκη Ε., 2001: 25).
   

• Υπάρχουν όμως και 4 Δημοτικά Σχολεία της χώρας μας (Πετροκεφαλίου Κρήτης, Μεσάρων Ρόδου, 10ο Κορίνθου, Μεγαπλατάνου Πέλλας) με ιστοσελίδα στο διαδίκτυο στα οποία δάσκαλοι και μαθητές συμμετέχουν σε ηλεκτρονική επικοινωνία είτε μεταξύ τους είτε με άλλα σχολεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στα πλαίσια των προσπαθειών των δασκάλων να διευρύνουν την επικοινωνία των μαθητών και να τους φέρουν σε επαφή με παιδιά άλλων σχολείων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και ελπιδοφόρα αποτελέσματα (Καράμηνας Ι., 2001α: 125).

4. Μια πρόταση για τη διδακτική αξιοποίηση του διαδικτύου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Αρχικά, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η πρότασή μας μπορεί να εφαρμοστεί συνολικά και με βάση το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2000α: 35) στις Δ΄ Ε΄ και ΣΤ΄ τάξεις του δημοτικού σχολείου. Βέβαια, κατά περίπτωση και εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις (γνώσεις δασκάλων –μαθητών) μπορεί να γίνεται και εφαρμογή από τις μικρότερες τάξεις.

Επιπλέον, είναι λογικό ότι το μοντέλο αυτό θα πρέπει να αρχίσει να λειτουργεί καταρχήν πιλοτικά έως ότου προκύψουν τα πρώτα συμπεράσματα από την αξιολόγησή του. Ακόμα, θέλουμε να επισημάνουμε ότι η περιγραφή της πρότασης μας είναι συνοπτική και περιλαμβάνει τα βασικά σημεία του τρόπου διδακτικής αξιοποίησης του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία λόγω του περιορισμένου πλαισίου παρουσίασης της εργασίας  μας.

Στο κεφάλαιο λοιπόν αυτό παρουσιάζουμε ένα διδακτικό μοντέλο για  τη διδακτική αξιοποίηση του διαδικτύου τόσο σε επίπεδο αίθουσας Η/Υ όσο και σε επίπεδο τάξης με τη «Γωνιά Υπολογιστή». Τέλος, προτείνουμε τρόπους για τη χρήση του από εκπαιδευτικούς και μαθητές  εκτός σχολικού προγράμματος.

4.1 Η χρήση και η αξιοποίηση του διαδικτύου στην αίθουσα Η/Υ

    Σε πρώτο επίπεδο η  διδακτική αξιοποίηση του διαδικτύου μπορεί να γίνει στην αίθουσα Η/Υ του σχολείου και να περιλαμβάνει τις παρακάτω δραστηριότητες:

• Επιλογή με τη συμμετοχή όλων των μαθητών και την καθοδήγηση του δασκάλου ενός θέματος εργασίας και η ομαδική επεξεργασία και υλοποίησή του π.χ. η δημιουργία μιας υπερμεσικής εφαρμογής με χρήση εικόνας, κειμένου, ήχου και βίντεο. (Μακράκης Β., 2000).
   
• Εξοικείωση των μαθητών με τον τρόπο διερεύνησης πληροφοριών με τη χρήση  μηχανών αναζήτησης πληροφοριών στο διαδίκτυο. Στόχος μας εδώ είναι να μάθουν οι μαθητές να χρησιμοποιούν τέτοιες μηχανές αναζήτησης τοποθετώντας την κατάλληλη λέξη στη σωστή θέση και αξιοποιώντας το πλαίσιο επιλογών της εφαρμογής για καλύτερα αποτελέσματα στην προσπάθεια τους.
   

• Επικοινωνία και επαφή με ηλεκτρονική αλληλογραφία (e-mail) με μαθητές άλλων σχολείων της χώρας μας και του εξωτερικού. Στην περίπτωση αυτή έχουμε περαιτέρω εκμάθηση και εμπέδωση της Αγγλικής γλώσσας αλλά και ανάλογα με το περιεχόμενο της αλληλογραφίας είναι δυνατόν να έχουμε ευκαιρίες συγκέντρωσης πολιτιστικών, λαογραφικών ή άλλων στοιχείων χρήσιμων για τη διδακτική πράξη.
   

• Συμμετοχή ατομική ή ομαδική ή και ολόκληρης της τάξης σε διαγωνισμούς στο διαδίκτυο που διοργανώνουν εκπαιδευτικοί οργανισμοί και άλλες συναφείς οργανώσεις με εκπαιδευτικό περιεχόμενο ελεγμένο αρχικά  από το δάσκαλο. Π.χ. συμμετοχή με ζωγραφιές ή εκθέσεις ή ποιήματα κλπ. σε αναλόγου περιεχομένου διαγωνισμούς.
   

• Δημιουργία ιστοσελίδας της τάξης με περιεχόμενο πληροφορίες για το ιστορικό του σχολείου, τους μαθητές και το δάσκαλο της τάξης, τις δραστηριότητες και τις εργασίες της τάξης, φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις ή άλλες εργασίες των μαθητών κ.ά.
   

• Διερεύνηση ιστοσελίδων με συγκεκριμένο περιεχόμενο που έχει καθοριστεί μετά από κοινή συζήτηση και εκτύπωση κειμένων, φωτογραφικών κ.ά από αυτή την αναζήτηση για διεξοδικότερη μελέτη σε ευθετότερο χρόνο αλλά και ανάρτηση στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης για περαιτέρω ενημέρωση των μαθητών.
   

• Παρέμβαση σε θέματα  του ενδιαφέροντος τους και διατύπωση και αποστολή επιστολών διαμαρτυρίας ή διεκδίκησης ή ευχαριστιών ή πρόσκλησης μέσω e-mail σε φορείς (π.χ οικολογικές οργανώσεις, ή πρόσωπα (δήμαρχος, υπουργός, βουλευτής κ.ά.)

4.2  Η χρήση και αξιοποίηση του διαδικτύου στην τάξη με τη «Γωνιά    Υπολογιστή»

Η δημιουργία της «Γωνιάς Υπολογιστή» σε κάθε τάξη θα είναι μια σημαντική καινοτομία η οποία θα αλλάξει ριζικά την παραδοσιακή αντίληψη της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τον καθοδηγητικό, μετωπικό και βιβλιοκεντρικό χαρακτήρα (Χρήστου Χ., 2000: 28 ).

Στην περίπτωση αυτή επειδή η διδακτική ώρα δεν επαρκεί και υπάρχει χρονικός περιορισμός είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ο Η/Υ για αξιοποίηση του διαδικτύου επικουρικά και συμπληρωματικά σε όλες τις φάσεις διδασκαλίας του κάθε μαθήματος ως εξής:

·   Αναζήτηση πληροφοριών για ένα συγκεκριμένο θέμα κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Π.χ. στο μάθημα των Φυσικών της ΣΤ’ δημοτικού και στην ενότητα των πετρωμάτων  μια ομάδα δύο ή τριών μαθητών, οι οποίοι όπως έχουμε πει είναι εξοικειωμένοι  με τη χρήση βασικών παραμέτρων του διαδικτύου, μπορούν να αναζητήσουν σε μια μηχανή αναζήτησης πληροφοριών για τα πετρώματα και στη συνέχεια να εκτυπώσουν κείμενο και εικόνες τα οποία μπορούν να αναπαραχθούν και να διανεμηθούν στους άλλους μαθητές ή να αναρτηθούν στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης. Επιπλέον, ο δάσκαλος μπορεί να έχει εντοπίσει δικτυακούς τόπους με ανάλογες πληροφορίες και να τις δώσει στους μαθητές για διερεύνηση είτε στην τάξη εκείνη τη στιγμή εφόσον επαρκεί ο χρόνος είτε στην αίθουσα Η/Υ στο ξεχωριστό μάθημα είτε ακόμα και στο σπίτι τους εφόσον υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Τέλος, είναι δυνατόν ο τίτλος ενός μαθήματος να είναι βασικό θέμα μιας διεύθυνσης στο διαδίκτυο π.χ. η ενότητα «Παιδιά όλο μάτια» της ΣΤ’ δημοτικού παραπέμπει στα δικαιώματα του παιδιού και σε ανάλογα  sites  του ΟΗΕ, της Διεθνούς Αμνηστίας κ.ά. διεθνών οργανισμών με ανάλογο παρεχόμενο ,οπότε μπορεί κάλλιστα μια ομάδα μαθητών να διερευνήσει το συγκεκριμένο site και να ενημερώσει τους υπόλοιπους μαθητές ή μπορούν και όσοι το επιθυμούν να το διερευνήσουν στην αίθουσα Η/Υ όταν υπάρχει αυτή η δυνατότητα (Μακράκης Β., 2000: 65-68).

·        Το διαδίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για εξατομικευμένη και εμπεδωτική άσκηση μέσα στην τάξη. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος π.χ. της γλώσσας ή της Ιστορίας εφόσον διαπιστωθεί ότι κάποιοι μαθητές είναι ανάγκη να επαναλάβουν βασικά σημεία όσων έχουν διδαχθεί, μπορούν να επισκεφθούν το site του ΥΠΕΠΘ ή άλλων εκπαιδευτικών ή συναφών φορέων στα οποία εμπεριέχονται επαναληπτικές δραστηριότητες των μαθητών κάθε τάξης και να τις συμπληρώσουν. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι προς το παρόν δεν υπάρχουν τέτοιες ιστοσελίδες παρά μόνο ιδιωτικές προσπάθειες για το περιεχόμενο των οποίων εκφράζονται αρκετές επιφυλάξεις για την επιστημονική και κυρίως παιδαγωγική τους χρησιμότητα. Είναι επομένως αναγκαίο να δημιουργηθούν τέτοιοι εκπαιδευτικοί «τόποι» από υπεύθυνους φορείς της πολιτείας (ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο κ.α.) και στους οποίους θα έχουν ελεύθερη πρόσβαση όλοι οι μαθητές για επαναληπτική και εμπεδωτική εξάσκηση είτε στα πλαίσια του σχολικού προγράμματος είτε από το σπίτι τους εφόσον έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο.

4.3 Πως μπορούν εκπαιδευτικοί και μαθητές να αξιοποιούν το διαδίκτυο εκτός σχολικού προγράμματος

Στο σημείο αυτό κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε για άλλη μια φορά ότι βασική προϋπόθεση-εκτός των άλλων- για μια επιτυχημένη διδακτική αξιοποίηση του διαδικτύου είτε στην αίθουσα Η/Υ είτε στην τάξη αποτελεί η εξοικείωση δασκάλων και μαθητών με βασικές γνώσεις χρήσης των Η/Υ και του διαδικτύου. Όμως, μια τέτοια προσπάθεια πέρα απ’ αυτά απαιτεί χρόνο, προεργασία και προετοιμασία δασκάλων και μαθητών εκτός του σχολείου.

Πιο συγκεκριμένα:

Ο δάσκαλος:

·        Προετοιμάζει και διαμορφώνει σχέδιο διδασκαλίας με σκοπούς και στόχους  αλλά και διδακτικές ενέργειες και μαθητικές δραστηριότητες σε κάθε περίπτωση.

·        Φροντίζει για την καλή και αποτελεσματική λειτουργία των Η/Υ και για την προμήθεια όλων των απαραίτητων υλικών που είναι αναγκαία για την καλύτερη εκτέλεση του έργου του.

·        Από την προηγούμενη μέρα φροντίζει να διερευνήσει το αντικείμενο διδασκαλίας, να βρει δικτυακούς τόπους με αναφορές σε αυτό, να προετοιμάσει υλικό υποβοήθησης της διδασκαλίας του.

·        Να έρθει σε επαφή και συνεννόηση με συναδέλφους στην Ελλάδα και στο, εξωτερικό για την από κοινού διοργάνωση ηλεκτρονικής αλληλογραφίας ή άλλων δραστηριοτήτων (π.χ. ανταλλαγή πληροφοριών για ένα συγκεκριμένο θέμα παγκόσμιου ενδιαφέροντος όπως η λειψυδρία).

Αλλά και οι μαθητές μπορούν να προετοιμάζονται ή να διερευνούν θέματα από το σπίτι τους πάντα με τη βοήθεια των γονιών ή εφόσον έχουν μεγαλύτερα αδέρφια που γνωρίζουν το διαδίκτυο. Αυτό είναι δυνατό σήμερα σε αρκετές περιπτώσεις όπου γονείς των μαθητών είναι ιδιαίτερα ενήμεροι για τις νέες τεχνολογίες.

 Έτσι, και οι μαθητές:

·        Μπορούν να διερευνούν θέματα και να προτείνουν  ηλεκτρονικές διευθύνσεις για περαιτέρω διερεύνηση και επεξεργασία τους από ολόκληρη την τάξη.

·        Να επικοινωνούν με e-mail με συμμαθητές και συγγενείς τους.

·        Να εκτελούν επαναληπτικές- εμπεδωτικές ασκήσεις σε site με εκπαιδευτικό περιεχόμενο όπως προαναφέραμε.

Επίλογος

Όλες οι παραπάνω σκέψεις δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από μια κατάθεση προβληματισμού για τη χρήση και αξιοποίηση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία σε δυο επίπεδα. Έχει, όμως, ιδιαίτερη σημασία να επισημάνουμε ότι οι εξελίξεις τρέχουν, η κοινωνία αλλάζει, το σχολείο δεν μπορεί να μένει απαθές και προσκολλημένο στο παρελθόν και σε παγιωμένες αντιλήψεις που το καθιστούν ουραγό των εξελίξεων. Κι αν το παραδοσιακό σχολείο πορεύεται και στις μέρες μας με την κιμωλία και τον μαυροπίνακα δε θα αργήσει η μέρα που οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο θα αποτελέσουν βασικά συστατικά της εκπαιδευτικής διαδικασίας και δεν υπάρχει χειρότερη επιλογή από το να ξορκίζεις το καινούριο και να μένεις  προσηλωμένος στο παλιό, γιατί θα έρθει η στιγμή που τα ίδια τα πράγματα θα σε ξεπεράσουν.

Στο νέο τοπίο, λοιπόν,  της δια βίου εκπαίδευσης, το διαδίκτυο θα αποτελεί τον αναγκαίο σύμμαχο και το χρήσιμο συμπλήρωμα του εμπνευσμένου δασκάλου, αλλά δεν θα του στερήσει ποτέ το ρόλο του βασικού στυλοβάτη της εκπαιδευτικής προσπάθειας (Καθημερινή,19-11-2000:2).

Επομένως, είναι ανάγκη να διατηρήσουμε τις παραδοσιακές αξίες και τα ιδανικά μας αλλά με τα μάτια ανοιχτά στις εξελίξεις και στο μέλλον με σκοπό να διερευνήσουμε και να κατανοήσουμε τη νέα πραγματικότητα σε μια προσπάθεια υιοθέτησης και εφαρμογής εκείνων των καινοτομιών που θα διευκολύνουν και θα ενισχύουν το ρόλο μας στην κοινωνία της πληροφορίας αλλά και δε  θα ξεφεύγουν από τη βασική αποστολή του σχολείου που είναι: η διαδικασία της διδασκαλίας και μάθησης να προσαρμόζεται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα, τις νοητικές ικανότητες και τις φυσικές δυνατότητες των μαθητών. Έχουμε ανάγκη από ένα σχολείο ευχάριστο, ελκυστικό, ευέλικτο και δημιουργικό στο οποίο από τη μια οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να αντλούν γνώσεις από πολλές πηγές, οι οποίες είναι πολλές φορές πιο επίκαιρες και πιο έγκυρες από εκείνες που περιέχονται στα σχολικά βιβλία και από την άλλη ο ρόλος του εκπαιδευτικού μεταβάλλεται συνεχώς και έτσι οι δάσκαλοι μετατρέπονται σιγά-σιγά από αποκλειστική πηγή της γνώσης σε «διαμεσολαβητές», διευκολύνοντας τους μαθητές να προσεγγίζουν τη γνώση διερευνητικά και να την κατακτούν αυτοδύναμα. (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2001β: 5).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δέδε, Κ. -Κούρτη, Β., κ.ά., «Η διδασκαλία της δεύτερης γλώσσας μέσω διαδικτύου-μια νέα προοπτική για την ελληνική γλώσσα», Πρακτικά Πανελλήνιου-Πανομογενειακού Συνεδρίου με θέμα: Ελλληνόγλωσση εκπαίδευση στο εξωτερικό, Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ., Ρέθυμνο, 1999.

Διδασκαλικό Βήμα, «Θέματα Ημερήσιας διάταξης της 70^ης Γενικής Συνέλευσης του Κλάδου», τ. 1108, Αθήνα, 2001.

Δρόσος, Β.- Κυρίδης, Α., «Πληροφορική –επικοινωνιακή τεχνολογία και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών: Η διεθνής εμπειρία», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 115, Αθήνα, 2000.

Εφημερίδα «Καθημερινή της Κυριακής», κύριο άρθρο, 19-11-2000, σ. 2

Καραγιάννης, Γ., «Ο ρόλος των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση», περ. Το Σχολείο Του Μέλλοντος, τ.18, Αθήνα, 1996.

Καράμηνας, Ι., «Ιστοσελίδες δημοτικών σχολείων στο διαδίκτυο», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 116, Αθήνα, 2001.

Καράμηνας, Ι., «Ο ρόλος του δασκάλου στην κοινωνία της πληροφορίας», περ. Τα Εκπαιδευτικά, τ. 59-60 ,Αθήνα, 2001.

Καργιωτάκης, Γ.- Κουκούλη, Μ., κ.ά., «Σχεδιασμός διδακτικών παρεμβάσεων στα πλαίσια του έργου «Το Νησί των Φαιάκων» για τη διδασκαλία λογικομαθηματικών εννοιών στην Ε΄και ΣΤ΄ Δημοτικού, χρησιμοποιώντας Η/Υ», Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Οι νέες τεχνολογίες για την κοινωνία και τον πολιτισμό, Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., Αθήνα, 2000.

Κόκκας, Ν., «Η επίδραση της χρήσης του διαδικτύου στη μεθοδολογία της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών», Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Οι νέες τεχνολογίες για την κοινωνία και τον πολιτισμό, Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., Αθήνα, , 2000.

Κυριακίδης, Λ.- Κασουλίδης, Α., «Το άνοιγμα των συνόρων μέσα από τη χρήση του διαδικτύου: Αποτελέσματα αξιολογικής έρευνας του προγράμματος ComInEus»,Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Οι νέες τεχνολογίες για την κοινωνία και τον πολιτισμό, Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., Αθήνα, 2000.

Μακράκης, Β., Υπερμέσα στην εκπαίδευση, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2000.

Μακρίδου-Μπούσιου, Δ.- Τσοπόγλου, Σ., «Η χρήση της πληροφορικής στην οικονομική εκπάιδευση: διεθνείς εμπειρίες-εκπαιδευτικό υλικό», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 117, Αθήνα, 2000.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, «Προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης», Αθήνα, 2000.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Συμπληρωματικές Οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων στο δημοτικό σχολείο, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2001.

Παπαδόπουλος, Γ., – Καραμάνης, Μ., «Υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας στο ελληνικό δίκτυο σχολείων», Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα: Οι νέες τεχνολογίες για την κοινωνία και τον πολιτισμό», Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ., Αθήνα, 2000.

Ράπτης, Α.-Ράπτη, Α., Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας, τ. Α΄, Αθήνα, 2001.

Σπίνουλας,  Θ., «Το Internet της Παιδείας», Εφημ. Τα Νέα, 19/3/2001.

Χρήστου, Χ., «Εκπαίδευση και υπολογιστική τεχνολογία: Μια σχέση συμφωνίας και συμφιλίωσης», Εφημ. Τα Νέα, 25/10/2000.

Τζωρτζακάκης, Γ.- Πολλάκης, Γ., «Η πληροφορική στην εκπαίδευση: Προβληματισμοί από τη σκοπιά των εκπαιδευτικών», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ.108-109, Αθήνα, 1999.

Τσολακίδης, Κ.- Φώκιαλη, Π., «Ένα εκπαιδευτικό, αναπτυξιακό και ερευνητικό δίκτυο σχολείων», Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου στο Ρέθυμνο με θέμα: Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση και στην εκπαίδευση από απόσταση, Εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα, 2001.

ΥΠΕΠΘ, Δν/ση Σπουδών Π.Ε, Φ40/1083/Γ1/886, Ενίσχυση πρωτοβουλιών για την Κοινωνία της Πληροφορίας στο Δημοτικό Σχολείο, Αθήνα, 18-10- 2000.

Χρονοπούλου, Α.- Γιανόπουλος, Κ., «Διαδίκτυο και διδακτική: Ο Η/Υ στη διδασκαλία», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 115, Αθήνα, 2000.

ISTE , Will  New Teachers be Prepared to Teach in a Digital Age: A National Survey on Information Technology in Teacher Education, Milken Exchange on Educational Technology, 1999.

McFarlane, A., Information Technology and Authentic Learning: Realizing the potential of computers in the primary classroom, London Rout ledge, 1997.